فروشگاه فایل

دانلود پایان نامه ارشد حقوق بررسي خشونت عليه زنان از ديدگاه فقه اسلامي

فصل اول: کليات تحقيق

1-1- بيان مسئله............................................................................................. 1

1-2- هدف هاي تحقيق................................................................................... 6

1-3- اهميت موضوع تحقيق و انگيزش انتخاب آن......................................... 7

1-4- سوالات و فرضيه هاي تحقيق............................................................... 9

1-5- روش تحقيق.......................................................................................... 10

1-6- قلمرو تحقيق.......................................................................................... 10

1-7- محدوديت ها و مشکلات تحقيق............................................................. 11

1-8- تعاريف عملياتي متغير ها و واژه هاي کليدي........................................ 12

1-8-1- تعريف خشونت (معناي لغوي)........................................................... 12

1-8-2- تعريف خشونت (معناي اصطلاحي).................................................... 14

1-8-3- خشونت ذاتي يا اکتسابي؟................................................................... 16

1-8-4- اقسام خشونت.................................................................................... 17

1-8-5- سطوح خشونت................................................................................... 19

1-8-6- تعريف واژه زن.................................................................................. 22

1-8-7- خشونت عليه زنان.............................................................................. 22

1-8-8- انواع خشونت عليه زنان و بهاي آن................................................... 24

1-8-9- زن و خشونت خانگي......................................................................... 27

1-8-10- مصاديق خشونت در خانواده.......................................................... 29

1-8-11- مصاديق خشونت در جامعه............................................................. 29

1-8-12- مصاديق خشونت در دولت.............................................................. 29

1-8-13- فقه اسلامي (تعريف)......................................................................... 29

فصل دوم: مطالعات نظري

مقدمه................................................................................................................ 31

2-1- کاربرد خشونت ..................................................................................... 32

2-2- علل بروز خشونت................................................................................... 34

2-2-1- علل تغيير خشونت.............................................................................. 34

2-2-2- علل خانوادگي خشونت ...................................................................... 37

2-2-3- علل اجتماعي خشونت......................................................................... 39

2-3- ارزشيابي خشونت.................................................................................. 42

2-4- خشونت به طور عام (خشونت مجاز يا مشروع و خشونت غير مجاز يا نا مشروع) 48

2-4-1- خشونت مجاز (مشروع)..................................................................... 48

2-4-2- خشونت غير مجاز (نا مشروع)........................................................... 49

2-5- مباني نظري خشونت گرايان................................................................... 51

2-6- در اسلام جواز خشونت و مرزهاي آن چيست...................................... 54

2-7- آيا مي توان از خشونت هاي مجاز اسلامي دفاع عقلاني کرد................. 56

2-7-1- عقل کل نگر چيست............................................................................. 56

2-7-2- عقل جز نگر چيست............................................................................ 57

2-7-3- فهم يا پسند عرفي چيست................................................................... 59

2-8- پيشينه تحقيق........................................................................................... 61

2-8-1- دوره اول............................................................................................ 61

2-8-2- دوره دوم........................................................................................... 61

2-8-3- نقص پژوهش هاي گذشته.................................................................. 62

فصل سوم: روش شناسايي تحقيق

مقدمه................................................................................................................ 64

3-1- زن در گذز تاريخ.................................................................................... 65

3-1-1- ديدگاه غير مسلمين نسبت به جايگاه زن............................................ 65

3-1-2- ديدگاه مستشرقين.............................................................................. 68

3-1-3- ديدگاه مسلمين................................................................................... 68

3-1-3-1- ديدگاه شعرا................................................................................... 68

3-1-3-2- ديدگاه فقيهان................................................................................. 70

3-2- زن در نگاه حضرت محمد (ص)............................................................. 73

3-3- زن از چشم انداز فقهي شيعي و مکاتب اهل سنت.................................. 74

3-4- آيات قرآن درباره زن............................................................................. 76

3-5- نظر اسلام در خصوص زن.................................................................... 78

3-6- فقها و حقوق زن در خانواده.................................................................. 81

3-6-1- حقوق زن در نظام طبيعي................................................................... 81

3-6-2- حقوق زن در نظام تاريخي................................................................. 82

3-6-3- پيش فهم فقيهان مسلمان چيست........................................................ 83

3-7- فلسفه تفاوت ‌هاي حقوقي بين زن و مرد................................................ 87

3-7-1- زن و مالکيت....................................................................................... 88

3-7-2- الگو سازي در آيات و روايات............................................................ 90

3-8- بررسي نقصان عقل زن.......................................................................... 94

3-8-1- تأويلات مختلف در نقصان عقل زن................................................... 95

3-8-2- نقد نظريه نقصان عقل زن.................................................................. 96

3-9- آيا از ديدگاه اسلام عقل زن و مرد مساوي است؟................................. 102

3-9-1- دلايل اين مدعا.................................................................................... 104

3-9-2- نقد و بررسي ايراد ها........................................................................ 107

فصل چهارم: تجزيه و تحليل يافته هاي تحقيق

مقدمه................................................................................................................ 110

4-1- زنان آسيب پذير‌تر از مردان.................................................................. 112

4-2- ازدواج زود هنگام .................................................................................. 113

4-3- سياست ورزي جنسي............................................................................. 115

4-4- هتک حرمت............................................................................................. 116

4-5- آزار جنسي............................................................................................. 117

4-6- ختنه دختران........................................................................................... 118

4-7- 6 فرضيه در مورد زن آزاري و بررسي آن.......................................... 120

4-8- تعاليم اسلام درباره‌ي خشونت............................................................... 122

4-8-1- اصل معروف چست؟.......................................................................... 125

4-8-2- فرازهايي از سخنان پيامبر (ص) که از زبان فرشته وحي بازگو شد129

4-9- زنان و حجاب......................................................................................... 131

4-10- شهادت زنان......................................................................................... 133

4-11- ممنوعيت قضاوت زنان......................................................................... 137

4-12- سرپرستي............................................................................................. 140

4-12-1- قرآن................................................................................................. 142

4-12-2- روايات.............................................................................................. 151

4-12-3- اجماع................................................................................................ 153

4-12-4- ارزيابي ادله...................................................................................... 154

4-13- چرا اسلام حق حضانت و نگهداري کودک را به طور يکسان براي مرد و رن قائل نيست؟159

4-14- تعدد زوجات......................................................................................... 164

4-15- تنبيه بدني.............................................................................................. 169

4-15-1- تنبيه بدني و ديدگاه عالمان............................................................... 172

4-15-2- تنبيه بدني در روايات....................................................................... 174

4-15-3- حسن معاشرت................................................................................. 182

فصل پنجم: نتيجه گيري و پيشنهادات

مقدمه................................................................................................................ 188

5-1- کنترل خشونت عليه زنان در ايران نيازمند تحقيق و بررسي همه جانبه است189

5-2- راهکارهاي عملي مبارزه با خشونت....................................................... 192

نتيجه‌گيري......................................................................................................... 194

پيشنهادات......................................................................................................... 198

منابع.................................................................................................................. 200

ضمائم............................................................................................................... 210

- فصل اول: کليات

1-1- بيان مسأله

با وجودي که زنان نيمي از جامعة انساني را تشکيل مي‌دهند، اما احجافها و تبعيض‌هايي که در طول تاريخ زندگي انسان بر زنان روا داشته شده است آنها را چونان «نيمة خاموش جهان» مطرح ساخته است. با اينکه فقط از اوايل قرن بيستم بود که مسألة حقوق مساوي زن و مرد توسط کشورهاي غربي به رسميت شناخته شد (مانند انگلستان، فرانسه و ايالات متحده آمريکا)، دين مبين اسلام چهارده قرن قبل از تساوي حقوق زن و مرد سخن به ميان آورده و جنس و ماهيت آن دو را يکي دانسته است. آييني که پيامبر بزرگ اسلام به ارمغان آورده است زن را نيز چون مرد شايستة آن دانست که مخاطب وحي‌ الهي باشد. در جامعه‌اي که زن بودن ننگ محسوب مي‌شد و زنده به گور کردن دختران امري مقبول به شمار مي‌رفت و عصبيت‌هاي جاعلي و فرهنگ مرد سالاري، حاکم بر آن جامعه بود و زن به عنوان موجودي مطرح بود که بايد در خدمت مرد و جزء مايملک او باشد، سنت شکني‌هاي انقلابي پيامبر اسلام که بر خلاف مناسبات اجتماعي و سياسي حاکم بر جهان عصر بعثت بود، نقطه عطفي تاريخي بهشمار مي‌رود. اگر در سنت و سيره‌اي که پيام آور وحي از خود به جا گذاشت، از زاوية يک اسلوب و شيوه تأمل کنيم و اگر شکل بندي‌هاي الزام آور (اجتماعي، تاريخي) که پيامبر (ص) در آن عمل مي‌کرده ما را از درک راهبرد و مشي بلند ايشان باز ندارد در خواهيم يافت که نبايد بسياري از سنت‌ها و آداب و رسوم و فرهنگ واقعا موجود بشري و زميني را در جوامع اسلامي با مکتب، ايدئولوژي و ماهيت و جوهره پيام آسماني اشتباه گرفت و يکي دانست. (هفته نامه عصر ما، سال سومف شماره 55، صفحة 6)

امروزه موضوع تحول حقوق زن دستخوش برخي شعارها و جنجال‌هاي فريبنده و مجازي فرا گرفته است. وجود جنبش‌هاي زنان و نهضت‌هاي گوناگون فمنيستي[1] در غرب خود بهترين نشانه بر اين امر است که هنوز در آنجا نيز ميان ايده‌هاي برابري و واقعيت آن فاصلة بسياري وجود دارد و بر اين انديشه که تساوي مرد و زن در غرب کنوني تحقق يافته است خط بطلان مي‌کشد. زن غربي که هزاران سال به عنوان موجودي خبيث، جنس فقه انگيز و ضد مرد با پذيرش روح شيطان در خود، باعث هبوط انسان از بهشت و بعد از آن موجب فساد جوامع بشري بوده و همواره مورد تحقير و توهين واقع شده است امروزه در کمال تعجب مي‌بيند که در پرتو شعارهاي جديد فمنيستي که مردان صاحب سرمايه و رسانه آنها را ترويج مي‌کنند از يک سو عملا وسيلة انحطاط اخلاقي جوامع انساني قرار گرفته و از سوي ديگر تنها سنگر مستحکم و هميشگي خود يعني خانه و خانواده را هم از دست داده و در قبال آن هيچ چيزي به دست نياورده جز آنکه در مواردي اندک توانسته به صورت يک مرد «درجه دوم» در جامعه ظاهر شود و برخي از هزاران موقعيت اقتصادي، اجتماعي،سياسي، فرهنگي و علمي مردانه را کسب کند. (ماهنامه صبح نهاد خانواده آماج فتنه‌ها و کج فهمي‌ها شماره 65 صفحه 45)

در واقع بسياري از اين تبعيض‌ها و ستمها را بايد نشأت گرفته از مناسبات ستم آلوده ميان زن و مرد دانست بنابراين بايد ضمن اينکه از طريق تثبيت چهار چوب‌هاي حقوقي اقدام مي‌شود در کنار آن از طريق بالا بردن سطح آگاهيهاي عمومي در جهت حصول وضعيت مطلوب و از طريق سنن و الگوهاي رفتاري مناسب تبعيض و خشونت عليه زنان را از ميان برد. امروزه خشونت، تجاوز، شکنجه، تحقير، خشم، اضطراب براي زنان در تمام جهان عبارت آشنايي است و سکونت جامعة جهاني در مقابل نقض حقوق زنان بسيار ناگوار است.

مدير اجرايي يونيسف کارول بلامي مي‌گويد: شرايط اين اعمال خشونتها به حدي است که آن را مي‌توان فراگير‌ترين موارد نقض حقوق بشر در جهان دانست در گزارش وي اعمال خشونت‌هاي تکان دهنده عليه زنان و سوء استفاده از آنها کاملا تشريح شده و مي‌افزايد: اعمال خشونت نبت به زنان و دختران زندگي آنها را توأم با ناراحتي‌هاي فيزيکي، رواني، اجتماعي مي‌کند. بدين ترتيب توسعة سالم اجتماعي،اقتصادي کلية جوامع را تحت‌الشعاع قرار ميدهد. کنفرانس تعيين دستور کار زنان در قرن آتي (مرکز اطلاعات سازمان ملل در تهران،‌مرداد 1374 ص 6) خشونت عليه زنان از موانع جدي براي دست يابي به اهداف برابري توسعه و صلح مي‌باشد و برخورداري زنان را از حقوق بشر و آزاديهاي بنيادين، نقض، تضييع و يا سلب مي‌کنند. خشونت عليه زنان در اساس برخاسته از الگوهاي فرهنگي است و از اثرات زيانبار پاره‌اي از رويه‌هاي سنتي يا عربي و پيشداوريهاي نادرست و تعصبها و رسوم مبتني بر انديشة پست نگري نسبت به زنان نشأت مي‌گيرد که در نهايت منجر به کسب منزلت فروتري نسبت به مردان در خانه، محل کار و اجتماع مي‌شود. اين خشونتها با فشارهاي اجتماعي به ويژه شرم زنان از افشاي اعمال خشونت آميز، عدم دسترسي به اطلاعات و همين طور مساعي ناکافي مقامات عمومي در راستاي ارتقاي آگاهي عمومي از قوانين موجود و اعمال آنها، عدم دسترسي زنان به اطلاعات ياري يا حمايت قانوني، فقدان قوانين مناسب که خشونت عليه زنان را به صورتي موثر ممنوع سازد، عدم اصلاح قوانين موجود، فقدان وسايل آموزشي و يا وسايل ديگر جهت پرداختن به علل و پيامدهاي خشونت و همين‌طور نقش رسانه‌ها در به تصوير کشيدن خشونت عليه زنان، به ويژه تصاويري که تجاوز به عنف يا بردگي جنسي و نيز کاربرد زنان و دختران بعنوان اشياي جنسي از جمله هرزه نگاري را نشان مي‌دهند عواملي هستند که به رواج مستمر اين گونه خشونتها ياري رسانيده و بر کل جامعه به ويژه کودکان و نوجوانان که آينده سازان جامعة بشريت هستند، تأثير منفي برجاي مي‌گذارد.

با توجه به مجموع مسائل مطروحه، بر آن شديم تا به بررسي موضوع خشونت عليه زنان و ديدگاه اسلام در اين رابطه و شناسايي و معرفي فعاليتها، اقدامات و برنامه‌هاي انجام شده توسط دين مبين اسلام در زمينة مورد بحث بپردازيم، تا بدين وسيله با ارائة راه‌کارهاي توانمند اسلام در جهت رفع شبهات کوشيده و نظر واقعي اسلام را در مورد زن و خشونت عليه زنان بيابيم. اين کار در واقع تحقيقي از نوع بنيادي و نظري و تا حدودي کاربردي است و از شيوه‌هاي توصيفي، ارزشيابي،‌تاريخي استفاده شده است.

1-2- هدفهاي تحقيق

بي ترديد يکي از مهمترين اقدامات، افزايش آگاهي از طريق آموزش وشناخت مباني صحيح از طريق پژوهش، مي‌تواند باشد. تا بادرک بهتر از شرايط خود و جامعة بين‌المللي حضوري فعال تر و نقش آفرين‌تر داشته و با استفاده از آموزه‌هاي ناب اسلامي و ارائة راه حل‌هاي منصفانه، به جامعه بين‌الملل، در جهت رفع کاستي‌ها و نواقص وارائه راه‌کارهاي جديد براي رفع مشکلات موجود در برنامه‌ريزيها و سياست گزاريهاي آيندة جامعه اسلاميمان گامي برداشته باشيم.

اين تحقيق بهمنظور انجام پژوهشي فقهيو براي شناخت ابعاد کمي و کيفي خشونت عليه زنان و همچنين تعيين مسائل مختلف مرتبط با اين مسأله و نقد و بررسي آن و تبيين مباني فقهي در جهت نفي خشونت عليه زنان و بررسي سوال‌ها و ابهام‌هاي موجود در اين رابطه مي‌باشد. تا در نتيجه بتوان تدابير و راهکارهاي پيشگيرانه، حمايتي مناسبي را به منظور مهار و کنترل اين معضل اجتماعي ارائه داد.

در اين تحقيق بر آمده‌ايم تا اهم ديد گاههاي قرآن و احاديث را در ارتباط با مسأله خشونت عليه زنان مورد ارزيابي قرار دهيم و تلاش در جهت دستيابي به الگوهاي موثر و مستند به سيره پيشوايان دين را در راستاي تعليم و ترويج مفاهيم قراني تجزيه و تحليل کنيم.

1-3- اهميت موضوع تحقيق – انگيزش انتخاب آن

مسأله زن به مثابه موجودي انساني که همه خصوصيات انسان بوده در وجود او جمع است در طول تاريخ بشري همواره از جمله مهمترين مسائل بوده است. در بزرگداشت الهي از انسان، زن و مرد فرقي ندارند و جز درعرصة سپردن مسئوليت‌ها آنجا که ويژگي‌هاي ذاتي هر کدام، تفاوتي را در مواضع اقتضاء مي‌کرده است، تفاوتي ميان آن دو نبود. انديشمندان و مبشران الهي بوده‌اند. چرا که توجه به شخصيت و منزلت زن اقتضاء دارد حقوق وي حفظ و بر وي اعطا گردد. عدالت نيز چنين اقتضا دارد. چرا که مبناي حقوق و قواعد حاکم بر احکام و مقررات اسلامي است.

قوانين شرعي که از طريق انبياء توسط شارع مقدس به بشر ابلاغ مي‌شود با قانون خلقت هماهنگي دارد. پس حقوقدانان در وضع و کشف قوانين سعي مي‌کنند به مباني محکمه اوليه يعني قانون خلقت نزديک شوند، که در غير اين صورت ثبات و خلل ناپذيري قوانين آنها بيشتر خواهد بود.

براي ترسيم حقوق زن بررسي دو عنصر محوري لازم است:

1)شناخت اصل انسانيت که حقيقت مشترک مرد و زن است.

2) هويت صنفي زن که واقعيت مختص به اوست و هيچ مبدئي براي تشخيص آن حقيقت مشترک و اين هويت مختص، صالح تر از آفريدگار عالم و آدم نيست، خداوند نظر صائب و رأي ثاقب خيوش را در چهرة وحي آسماني به خوبي روشن نموده است. شرح آن به عهده صدور مشروح اهل بيت عصمت و طهارت سپرده شده است.

بي‌گمان در فضايي که دفاع از انسانها کرامت و حقوق آنان امري ضروري است،بايد به حقوق زنان در همه جا بهويژه در جوامع اسلامي، عنايت بيشتري نمود و ديدگاه دين را نسبت به آنان باز شناخت. چرا که طرح حقوق زنان در جوامع باعث رفع بسياري از گرفتاريهاي اجتماعي مي‌شود. و انگيزه‌هاي متعددي را در افراد ايجاد مي‌کند بخصوص اگر بهنگام استدلال دربارة اين موضوع تفکري نظام گرا (سيستمي) داشته باشيم

1-4- سوالات و فرضيه‌هاي تحقيق

سوالات تحقيق

نگاه آيات و روايات به مسأله خشونت عليه زنان چگونه است؟

چه عواملي در پيدايش خشونت تأثير گذارند.

مبناي نگرش اسلام به مسألة نفي خشونت عليه زنان چيست؟

دين اسلام با تمسک به چه اصولي توانسته است راه حل مناسبي جهت نفي خشونت عليه زنان بيابد؟ (اصول بدون دقت از معضل خشونت عليه زنان چيست؟)

فرضيه تحقيق

نفي خشونت به عنوان يک اصل اوليه بر کليه ارکان قانون گذاري دين اسلام سايه افکنده که مصاديق آن در آيات و روايات کاملا مشهود است. به علاوه با توجه به اينکه مبناي نگرش اسلام به نفي خشونت براساس (خدا محوري- کرامت باوري – حق مداري) است مي‌توان گفت: تنها راه پيشگيري و مبارزه با خشونت عليه زنان تمسکبه دين مبين اسلام است نه تدوين قطعنامه‌ها و برقراري کنوانسيون‌هاي بين‌المللي

مبناي کار ما براي بررسي نفي خشونت در دين اسلام آيات و روايات و نگرش برخي انديشمندان اسلامي قرار گرفت. بايد اضافه کرد که در حوزة مسائل زنان با رويکرد بررسي خشونت و يا نفي خشونت کتاب جامع و کاملي وجود ندارد و بصورت پراکنده در کتب تفسيري پرداخته شده است. بنابراين ضرورت تحقيق و پرداختن با نگاهي جامع و سيستمي به اين امر دو چندان ميشود.

1-5- روش تحقيق

روش تحقيق در پژوهش حاضر بصورت روش کتابخانه‌اي و مبتني بر استنباط، استنتاج و روش تحليل محتوايي بوده و بصورت روش فيش برداري و بررسي آيات و روايات و با استفاده از تفاسير و کتب روايي صورت گرفته است. همچنين مطالعة کتب، جزوات، پايان‌نامه‌هاي ارشد و دکتري، مقالات و اخبار مندرج در نشريات، روزنامه‌ها، مجلات، ماهنامه‌ها، هفته‌نامه‌ها و... در شکل گيري فرآيند تحقيق موثر بوده است. بررسي اسناد و مدارک در مرکز اطلاعات سازمان ملل و سازمان زنان در تحقيق مد نظر بوده و همچنين ديدارهايي با مراجع نظام تقليد و اساتيد حوزه و دانشگاه راهگشاي موثري بوده است. جنبة نظري در تطبيقي بودن پژوهش نيز لحاظ گرديده است.

1-6- قلمرو تحقيق

استفاده کمابيش از کليه منافع فقهي و حقوقي که مرتبط با مساله بوده و در بررسي آيات و روايات به ما کمک مي‌کرده است. همچنين از منابع پژوهشي اجتماعي و اقتصادي نيز بهمراه پژوهشي روانشناسي بهره برده‌ايم.

1-7- محدويت‌ها و مشکلات تحقيق

از آنجايي که در کشور ما توجه به مسائل زنان به واسطة عدم انعکاس مسائل به دلايل شرايط خاص سياسي و مذهبي جامعه و نيز مشارکت نه چندان قابل قبول زنان در تعيين سياستهاي کلان جامعه به صورت امري قاعده‌مند در نيامده است و آن مسائل در مجموع کمتر بروز عيني و خارجي پيدا مي‌کند و در نتيجه کمتر حساسيت جامعه را بر مي‌انگيزاند لذا فقدان مدارک و پژوهش کافي در خصوص خشونت عليه زنان چه در محيط خانوادگي و چه در جامعه و... و نبود داده‌ها و آمارهاي کافي به دليل عدم گزار آن روي هم رفته به عنوان موانعي فرا راه اين تحقيق به حساب مي‌آيند

1-8- تعاريف عملياتي متغيرها و واژه‌هاي کليدي

برخي از روشنفکر نماهاي غرب زده با مشاهدة بخشي از احکام جزايي و قوانين کيفري اسلام، از آنجا که به فلسفه حکمت آن پي نبرده‌اند، در صدد حمله به آنها و به استهذاء ومسخره کردناين احکام بر آمده و معتقدند که اينگونه احکام داراي خشونت بوده و با حقوق مسلم بشر سازگاري ندارد. اينک جا دارد مفهوم خشونت را بررسي کرده و مورد بحث قرار دهيم.

تعريف خشونت

1-8-1- معناي لغوي

در معناي لغوي خشونت و تعريف آن بين صاحب‌نظران توافقي وجود ندارد لذا در ارائة تعريفي از اين مقوله مشکل اساسي وجود دارد. واژة خشونت کاربردهاي لغوي، ادبي، فلسفي، اجتماعي، سياسي، حقوقي گوناگوني دارد. واژه خشونت از ماده خشن الشيء، يخشن، خشونه (کتاب العين خليل بن احمد الفراهيدي، ج 4، ص 170) گرفته شده و در عربي واژة خشونت به معناي زبري در برابر صافي و همواري، (الطريحي، مجمع البحرين ج 6، ص 243)

و تندي در برابر زي (ابن منظور، لسان العرب، ج 13، ص 140) آمده است.

در فارسي خشونت به معني درشتي کردن، زبري و ناهمواي، (عميد، حسن، فرهنگ فارسي، چاپ 4، سال 1378، ص 107)

و به معني درشتي، تنيد کردن، ضد لنيت و قرمي (لغت نامه دهخدا،ص 593 حرف خ) و همچنين درشتي و زبري، ضد لنيت و نرمي (دايره المعارف جامع اسلامي، سيد مصطفي حسيني دشتي، جلد 3،‌ص 97) آمده، افزون بر مبناي لغوي روانشناسان اجتماعي[2] و پژوهشگران مسائل سياسي و اجتماعي تعاريف ديگري از واژة خشونت دارند که عبارتند از: پرخاشگري[3]، تحميل ارادة خود بهديگران(محمد سعيد حنايي کاشاني، پرسش از تکنولوژي و خشونت، کيان، بهمن، اسفند 1378، ص 23) خلاف نرم[4] و طبع، (عبدالکريم سروش، ديانت و مدارا و مدنيت، کيان، ش 45 بهمن و اسفند 1377 ص 20)

پيشبرد هدف و قصد با توسل به زور، (حسن يوسفي اشکوري، تفکر دين و خشونت، کيان، ش 45 بهمند و اسفند 1377 ص 158)

گفتار و رفتار آزار دهنده، (مناظره تلويزيوني آيت يزدي و حجت‌الاسلام محمد جواد حجتي کرماني: هفته‌نامة پرتو سخن، چهارشنبه 14 ارديبهشت 1379 ص 5)

و در فلسفه واژه خشونت[5] از لحاظ فلسفي به معناي قسر است يعني آنچه که ضد مجرا و مسير طبيعي باشد حرکت قهر آميز ناشي از ارائه خاص (خارج از محدوده قواعد و قوانين) (موسي غني‌نژاد: قانون به مثاله هدف،کيان ش 45 بهمن و اسفند 1377، ص 136)

و در اصطلاح سياسي کاربرد نيرو در غير جاي خود و يا بر خلاف قانون است. (فرهنگ علوم سياسي، آقا بخشي، ص 453) و نيز اعمال نيروي جسماني يا بدني براي اينکه به شخص ديگري آزار و آسيب برسانيم، مجروحش کنيم و يا او را بکشيم و يا در جهت هدفيکه مي‌خواهيم به کار ببريم (ملکيان، مصطفي، روزنامه خرداد ش 230 شنبه 3 مهر 1378 به نقل از محمد علي زکريايي گفتمان تئوريز کرده خشونت ص 330)

1-8-2- معناي اصطلاحي

معمولا خشونت با مفهوم پرخاشگري به کار برده مي‌شود و پرخاشگري اعمال خصمانه‌اي است که از روي عمد صورت مي‌گيرد و به افراد و اشياء آسيب مي‌رساند. آسيب زدن به ديگران روشهاي مختلفي دارد:

مي‌توان کسي را تحقير کرد، به او اهانت نمود و يا دشنامش داد. (آسيب رواني) مي‌توان براي نابودي او تلاش کرد. (آسيب بدني)

در هر دو مورد هدف آسيب رساندن يعني تحميل نوعي درد و رنج است که معمولا وجه تمايز خشونت با ديگر انواع پرخاشگري در شدت اين آسيب نهفته است. (مهر آرا، علي اکبر، زمينه روان شناسي اجتماعي، انتشارات مهرداد، سال 1373 صص 160 و 161)

مي‌توان خشونت را اقدام عمدي و آگاهانه‌اي دانست که با اميال، علايق، باورها، اعتبار وحيثيت فرد يا گروهي مغاير باشد و سبب ترس يا رنج يا اضطراب گردد. بنابراين اولا اقدامات غير عمدي را نمي‌توان اعمال خشونت آميز دانست هر چند سبب خسارت و زيان براي طرف مقابل گردد. ثانيا، بايد توجه داشت که تنها افراد مورد خشونت قرار نمي‌گيرند بلکه جامعه نيز مي‌تواند مورد خشونت واقع شود. هر چند بطور مستقيم نباشد مانند تحميل جنگ که موجب مي‌گردد اعضاء جامعه عرصه را خشونت بار تلقي کنند و ثالثا، با توجه به شمول تعريف نبايد به طور مطلق آن را مقوله‌اي ضد ارزشي همچون ستمگري دانست چه بسا خشونت‌هايي که براي اصلاح فرد يا جامعه ضرورت داشته باشد و انصراف از آنها جامعه را دچار مشکل سازد و يا فاجعه به بار آورد. (بهداشت خانواده، ش 19، ص 2)

با توجه به اينکه اشکال مختلفي که جرايم خشونت آميز ممکن است داشته باشند، بر حسب پيشرفت فرهنگي، سياسي و اجتماعي و... از کشوري به کشور ديگر متفاوت است و يا حتي در يک منطقه از يک کشور نسبت به ساير مناطق تغيير پيدا مي‌کند. بنابراين شايسته است تعريف دقيقي که در خصوص همة وضعيت‌ها مقبول و مناسب باشد جستجو شود. در بند 73 راهنماي مباحثات که به منظور کمک به آماده سازي کارگاهها براي نهمين کنگرة «پيشگيري از وقوع جرم و اصلاح مجرمين» قاهره 29 آوريل 1995 تنظيم گرديده است جرائم خشونت آميز به شرح ذيل تعريف شده‌اند.

«هر عملي که منجر به صدمه و زيان جسمي يا رواني گردد، جرم خشونت آميز تلقي مي‌شود. تعريف رفتار خشونت آميز منوط به موازين و رويه‌هاي قانوني وهمچنين رويه‌ها و موازين مختلف اجتماعي،‌ فرهنگي است» [(ترجمه سندن 11/169 A/conf) دفتر مطالعات و پيشگيري از وقوع جرائم خشونت آميز، مترجم حجت الله بشارت فروردين ، 75، ص 6]

بنابراين سوء استفاده‌هاي جنسي، ضرب و شتم، تجاوز به عنف، آدم کشي، کودک کشي، خريد و فروش زنان و کودکان، موارد ترک و اهمال در نگهداري کودکان رانندگي خطرناک و مجرمانه، سرقت مسلحانه،‌ خشونت از طريق ايجاد رعب و وحشت و... .

مي‌تواند اشکالي از خشونت تلقي مي‌شوند که در داخل اين تعريف جاي مي‌گيرند.

ازديدگاه سازمان جهاني بهداشت (WHO)[6]:

«خشونت، استفاده و بکارگيري قدرت و نيروي جسمي، بصورت عملي يا تهديد آميز عليه خود يا فردي ديگر يا عليه گروهي از مردم است که احتمال بسيار زيادي براي اسيب‌هاي رواني، جراحت، مرگ يا محروميت و رشد غير طبيعي بر آن متصور است و يا عملا به آنها منجر مي‌شود»

1-8-3- خشونت ذايي يا اکتسابي؟

در جايگاه نظري، عده‌اي مبادرت به خشونت را امري ذاتي مي‌پندارند و عده‌ايديگر در مقابل، نظر به غير ذاتي بودن و به عبارتي اجتماعي بودن آن دارند که تحت شرايط اجتماعي، هنجارهاي فرهنگي و واکنش در مقابل کنش ديگران و يا يادگيري اجتماعي بروز پيدا مي‌کند برخي از اعمال خشونت آميز بصورت آگاهانه و عمدي صورت مي‌گيرد و بعضي براساس تحريک غير ارادي و لذا نمي‌توانبين ارادي بودن وغير ارادي بودن افعال خشونت آميز قايل به تفکيک شد. تعدادي از پژوهشها نشان داده‌هاند که اعمال و رفتار خشونت آميز واقعا يک رفتار اکتسابي است. شوهران خشن امروزي، کودکان والدين خشن ديروزي هستند و رفتاروالدين در آنها بي تأثيرنبوده است. عواملي چون شرايط اقتصادي و مشکلات اجتماعي، تکرار خشونت، حساسيت افراد و وسايل ارتباط جمعي نقش مهمي در بروز خشونت دارند و نمي‌توان شرايط و نقش الگوهاي اجتماعي، فرهنگي را در اين زمينه انکار کرد. هر جامعه‌اي در گوشه و کنار زواياي خود مي‌تواند در بردارندة عوامل ارتکاب اين نوع جرائم باشد. البته برخي از عوامل وابسته و تشديد کننده هم وجود دارند که مستقيما به نظام ارزشهاي اجتماعي و يا ساز و کارهاي تقسيم ثروت مربوط نمي‌شوند که مي‌توان به دسترسي به اسلحة گرم، طراحي شهري، استفاده از الکل، داروهاي غير قانوني، و بالاخره خصوصيات فردي اشاره کرد که ارتباط زيادي با گسترش رفتار خشونت آميز در جامعه دارند.

1-8-4- اقسام خشونت

خشونت اقسام گوناگوني دارد که بدليل نسبي بودن آن متناسب با زمان و مکان تغيير ماهيت و معني مي‌دهد که به آن بطور خلاصه مي پردازيم.

1)خشونت انفرادي:

عمل فرد معيني است که به جانيا مال يا شرف ديگران تعرض و حمله مي‌نمايد.

2- خشونت دسته جمعي و گروهي:

عمل عده‌اي معين يا گروه خاصي است که به جان يا مال يا شرف ديگران تعرض و حمله مي‌نمايند. (محسني، مرتضي، پاسخ‌هايي به خشونت، کتابخانه گنج دانش، چاپ اولف 1378، ص 28)

3) خشونت جسمي[7]:

هرگونه رفتار غير اجتماعي و هر عملي شامل ايراد صدمات عمدي به بدن يا مسموم ساختن مي‌شود و توأم با همان کاري است و با شيوه‌هاي گوناگون همچون کتک زدن، شکنجه و يا قتل همراه است.

4) خشونت جنسي[8]:

هر گونه رفتار و عملي که توسط فرد ديگر جهت حظ و لذت جنسي باشد را شامل مي‌گردد.

خشونت‌هاي جني شامل تماس‌هاي دهاني آلتي، آلت به آلت، آلت مقعدي، دستي آلتي، در معرض آناتومي جنسي قرار دادن يا وادار به ديدن آناتومي جنسي کردن است. در تعريف ديگري خشونت جنسي عبارت است از درگير ساختن فردي در فعاليتهاي جنسي بدون رضايت دادن و يا شامل اعمالي مي‌گردد که با اقدام به آن قوانين و محرمات جامعه زير پا گذاشته مي‌شود. همچون زناي با محارم، هتک و تجاوز به عنف، بچه بازي، عورت نمايي، نظر بازي جنسي، استفاده از فيلم‌هاي جنسي و توليد آن.

5) خشونت عاطفي[9]:

معمول‌ترين و شايع‌ترين خشونتي است که وجود دارد. خشونت‌هاي کلامي يا زباني خشونت‌هاي اجتماع، مورد غفلت قرار گرفتن جزو اين دسته از خشونت‌ها قرار مي‌گيرد. اين نوع خشونت شايع‌ترين نوعي است که زنان از آن رنج مي‌برند.

6) خشونت روحي، رواني، مذهبي[10]:

خشونت‌هاي روحي رواني شامل تجاربي است که رشد روحي و رواني فرد را مختلف مي‌سازد و يا به تأخير مي‌اندازد.

7) خشونت فکري[11]:

اين خشونت زماني رخ مي‌دهد که فرد فکر مي‌کند مورد حمله يا تمسخر واقع شده و يا فردي را تحت کنترل کامل خودشان در مي‌آورند و يا عقايد خود را به فرد تحميل مي‌کنند. شکل ديگري از اين خشونت شامل طرد کردن، بي اعتنايي کردن، انتقاد کردن، منزوي ساختن و ايجاد وحشت در فرد مي‌باشد.

1-8-5- سطوح خشونت

براي ورود به تعاريف عملي يادآوري يک نکته ضروري است و آن اينکه تصور يکدستي، يگانگي و محدوديت مفهوم خشونت اشتباه است. خشونت نه تنها مفهومي گسترده، بلکه داراي ابعاد متفاوتي است و در سطوح مختلف مي‌توان از آن بحث کرد. سطوح جامعه شناختي، روان شناختي و... .

تعداد صفحات:200

متن کامل را می توانید دانلود نمائید چون فقط تکه هایی از متن در این صفحه درج شده (به طور نمونه) و ممکن است به دلیل انتقال به صفحه وب بعضی کلمات و جداول و اشکال پراکنده شده یا در صفحه قرار نگرفته باشد که در فایل دانلودی متن کامل و بدون پراکندگی با فرمت وردwordکه قابل ویرایش و کپی کردن می باشند موجود است.